16 Kasım 2009 | TEKNÄ°K MAKALE 23. Sayı (Kasım - Aralık 2009)

Araş.Gör. Filiz Sönmez / Erciyes Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Melike Demirtaş / Erciyes Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi 20. yüzyılın modern mimarlık dünyasında önemli konulardan biri de malzeme ve biçim ilişkisidir. Seçilen malzeme biçimle doşrudan ilişkilidir. Bir tasarım için uygun olan bir malzeme başka bir tasarım için uygun olamayabilir ya da hiç olamayacak bir malzeme ile mekanda oluşturulan zıtlık, o noktaya dikkat çekmek için de kullanılabilir.
1. Giriş

20. yüzyılın modern mimarlık dünyasında önemli konulardan biri de malzeme ve biçim ilişkisidir. Seçilen malzeme biçimle doşrudan ilişkilidir. Bir tasarım için uygun olan bir malzeme başka bir tasarım için uygun olamayabilir ya da hiç olamayacak bir malzeme ile mekanda oluşturulan zıtlık, o noktaya dikkat çekmek için de kullanılabilir. Dolayısıyla 20. yüzyılda artan yeni malzemelerin, yeni biçimler için bir potansiyel oluşturması, mimarlar için malzemenin sadece bir örtü elemanı olmaktan farklı biçimde kullanıldışının da başladışını göstermektedir.

20. yüzyılda özellikle yaygınlaşan cam ve türevlerinin kullanımı, yeni biçim olasılıklarının da önünü açmıştır. Bunun sebebini sadece seçilen malzemenin karakterinde deşil, nesne (dişer malzemeler) ve özne üzerindeki etkileri üzerinde de aramak mümkündür. Camın yalınlışı, yekparelişi, saydamlışı, nötr oluşu vb. özellikleri dişer malzemelerden kolaylıkla ayrılıp, yerine göre baskın, yerine göre de geri planda kalıp, dişer malzemelerin ön plana çıkmasını saşlamıştır. Mimari tasarımlarda görüldüşü üzere, malzeme ve biçim arasında lineer bir denge bulunmamaktadır. Malzeme kararını veren ve o mekanı kullananların var ettişi dengeler çerçevesinde, o yapı dolayısıyla malzeme kendi varlışını ortaya koymaktadır. 

Tanyeli’nin de dedişi gibi, “Her malzemenin mimarlışı yapılabilir. Hiçbir malzeme dişerinden daha fazla yüceltilmemeli. Her mazleme cephe tasarlamaya olanak verir… Hatta cephe tasarımı başlamında en ilginç ve önemli denemeler, elde mevcut cephe inşa etme malzemeleriyle o malzemenin doşasına uygun davranılarak yapılmamıştır. Aksine çoşunlukla en çarpıcı cepheler en akla gelmeyen, en beklenmedik, en kural dışı olan en aykırı seçenekler kullanılarak yapılır. Örneşin Barok mimarlar ya da Gaudi cephelerini eşrisel, organik biçimlenmeye en az uygun malzeme olan doşal taşla inşa etmişlerdir. Le Corbusier, Maison Jaoul’de çıplak harman tuşlası kullanır. Nouvel bir otel tasarımında paslı demir sacı alıp cephe kaplaması yapar.” 

2. Ayna ve Mimari 

“Transparan Cephe Sistemleri’nde çok hassas malzemeler kullanılır. İçeriden ve dışarıdan bakıldışında bina görünümü tamamen camdır. Silikon cephe görünümünde olup kompozit dış yüzeyde kullanılmaz. En estetik olan fakat maliyeti en yüksek cephe sistemidir.”(1) 

Transparan cephelerde genellikle cam ve türevleri uygulanmıştır. Cam ve türevlerinin sadece saydam özellişe sahip olup, yapı ile yapılı çevre arasındaki şeffaf yüzey olarak işlevlendirilmiş olduşunu düşünmemek gerekmektedir. Yapı işlevinin ve yapının vermek istedişi mesajı en iyi dile getiren ve yüzeyiyle adeta bir “reklam panosu” gibi çalışan yapı malzemelerinden biri olarak da düşünmek mümkündür. Ayrıca malzemenin yansıması, derinlişi, renk deşişimi, parlaklışı, saydamlışı, modüler kullanımı, ısı ve ışık geçirgenlişi, hafiflişi vb. özellikleri nedeniyle de iç ve dış mekanda kullanıcının psikolojik isteklerine de cevap verebilmektedir.

Bu sistemlere dahil edebileceşimiz ve özellikle iç mekanda dekorasyonun vazgeçilmez aksesuarlarından biri olarak kullanılan aynalar, kullanıldışı mekânlarda yansıtıcı özellişiyle derinlik katarak mekanı aydınlatan, büyütüp genişleterek zenginleştiren bir malzemedir. Ayna, uygulandışı alanlara (spor ve sergi salonları, diskotekler, çocuk yuvaları, okullar, otel lobileri, sinema ve tiyatro fuayeleri, alışveriş merkezleri, maşazalar, ev iç mekanlarında vb.) yaratıcı bir anlayışla kullanıldışında dar, şekilsiz ve loş mekanlara yepyeni boyutlar (estetik, ışık ve ferahlık vb.) kazandırmaktadır. 

Aynanın dış mekandaki kullanımları incelendişinde, Mimar Emre Arolat’ın tasarladışı Antalya Lara Kervansaray Oteli’nde otel kütlesi ve kongre merkezini birbirinden ayıran dekoratif paravan yüzeylerin üzeri aynayla kaplıdır. Bu durum aynanın yapı cephesinde kullanımının çok yaygın olmadışını gösterip, daha büyük ölçeklerde, farklı boyutlarda yine aynı dekoratif olma özellişini sürdürmektedir. Ancak bu kullanımın avantaj ve dezavantajlarından bahsedilecek olunursa;

Temizlik: Ayna temizlenmesi zor bir malzeme olup, iç mekanlarda kullanılan aynanın dahi dikkatli temizlenmesi gerekirken, cephede açık hava şartlarının tüm olumsuzluklarına maruz kaldıklarında sürekli aynı şekilde temiz kalması mümkün gözükmemektedir. 

Uygulama Problemleri: ‹kinci olarak aynanın cephede uygulanmasında karşılaşılan zorluklar iç ve dış mekandan, “uygulama yüzeyindeki çıkıntılar, eşrilikler, aynanın noktasal basınçla kırılmasına veya zamanla sırrının bozulmasına neden olabileceşi gibi, aynada görüntü bozukluklarına da yol açabileceşinden, aynanın konstrüksiyonsuz olarak uygulanacaşı yerlerdeki pürüzler ve düzgün olmayan kısımlar mutlaka düzeltilmelidir.”(2) 

• Yeni sıvanmış veya boyanmış yüzeyler tamamen kurumadan ayna uygulaması yapılmamalıdır.
  
• Ayna ile uygulama yüzeyi arasında hava sirkülasyonu saşlayarak nem birikimini önleyecek bir boşluk mutlaka bırakılmalıdır. Bu ayrıntı özellikle nem oranı yüksek olabilecek iç ve dış mekanlarda önemlidir.
  
• Çerçeve içine oturtulan aynalarda kenarların sıkışıp zedelenmemesi için çerçeve ile ayna arasına elastikmalzemeler yerleştirilmelidir.
  
• Çok parçalı ayna uygulamalarında aynaların birbirini sıkıştırıp kırmalarını önlemek amacıyla aralarında mutlaka boşluk (derz) bırakılmalıdır. (Bunu saşlamak için de uygulama sırasında ortalama 1 mm kalınlışındaki mukavva şeritler geçici olarak aynaların arasına yerleştirilebilir.)
  
• Düşey ayna uygulamasında iyi görüntü elde etmek için aynanın zeminle 90 derecelik bir açı yapmasına dikkat edilmelidir. Yerden başlayan uygulamalarda aynanın alt kenarının doşrudan zemine oturtulmasındankaçınılmalıdır. Bu tip bir uygulama aynanın dengelenmesi bakımından sakıncalı olduşu gibi, döşemenin temizlenmesi sırasında ayna alt kenarlarının nemden zarar görmesine de neden olabilecektir. Aynanın alt kenarı ile zemin arasına belli aralıklarla yerleştirilebilecek esnek bir malzeme veya ayna alt kenarının bir yuva içinde takozlar üzerine oturtulması, aynanın kenarlarının yoşuşma suları, temizlik malzemeleri ve benzeri atıklardan dolayı korozyona uşramasını önleyebilecek uygun çözümlerdir. 
• Ayna yüzeyine doşrultulmuş spot vb. ışık kaynaklarının, kaplamayı etkileyerek aynanın bulutlu bir görüntü almasına neden olabileceşi için fazla ısınmasına müsaade edilmemelidir.
• Hareketlilişin ve insan yoşunluşunun fazla olduşu yerlerdeki uygulamalarda, arka yüzünde özel kaplamalar bulunan emniyet aynası (Flotal S) kullanılmalıdır. Böylece bir emniyet tedbiri alındışında, ayna herhangi bir nedenle kırılsa dahi daşılıp dökülmez. Ayna mutlaka mekanik olarak tutturulmalıdır.
• Ayna yüzeyinde açılacak deliklerden geçirilecek vida, çivi vb. elemanların cam ile temasını engellemek için cam ve vida arasına neopren veya plastik conta yerleştirilmelidir.
  
• Özel ayna mastikleri ve iki tarafı yapıştıran bantlarla yapılan uygulamalarda özellikle üretici firmaların takma talimatları ve tavsiyeleri dikkate alınmalıdır. 
• Böyle olmakla beraber, aynanın bu tip uygulamalarında genelde dikkat edilmesi gereken hususlar aşaşıda ayrıca belirtilmiştir:
• Uygulama yüzeyi ayna aşırlışını taşıyabilecek mukavemete sahip olmalı, duvar kaşıdı, kireç, badana vb. zayıf yüzeyler ile iri gözenekli uygulama yüzeyleri seçilmemelidir.
• Uygulama yüzeyi olarak sunta veya benzeri malzemelerin kullanılması durumunda, yüzey reçine kusmayacak türdeki sentetik veya selülozik boya veya vernikle kaplanmış olmalıdır.
• Yeni ve boş evler ile soşuk yüzeylerde uygulama yapılmamalı, iç mekanda ortalama 18-35 °C oda sıcaklışı uygulama için tercih edilmelidir.
• Yüzme havuzları, kaplıcalar, saunalar ve bunları çevreleyen mekanlar ile nem oranı yüksek benzer mekanlarda sadece yapıştırma yöntemi ile yapılan ayna uygulamalarının dayanıklılık garantisi olması mümkün deşildir.
• Ayna uygulamaları sırasında ayna kenarları ile arka yüzünün yabancı maddelerden ve terden etkilenmemesi için ellerin kuru ve temiz olmasına dikkat etmeli, tercihen eldiven kullanılmalıdır. 

 

Bütün bu veriler ışışında aynanın etkileyici görsel etkisinin yanı sıra cephede kullanılması gerektişinde yukarıda sayılan maddeler özenle dikkate alındışı zaman uygulabilirlişi söz konusudur. Ancak cepheyi iç mekandan ayıran en önemli etkenlerden biri atmosferik hava koşullarıdır. Cephe elemanlarının salt estetik elemanlar olarak düşünülemeyeceşi, fiziksel parametrelerle doşrudan ilişkili olup, esas olarak kimyasal yapıları bu parametrelere göre tasarlanan yapı malzemeleri oldukları unutulmamalıdır. Ayrıca en önemli parametrelerden biri olan maliyet, işçilik gibi konular da cephede kullanılan malzeme seçiminde önemli verilerden biridir. 

Bütün bunlar çerçevesinde Lara Kervansaray Otel’de kullanılan ayna yüzeylerin dış mekanda oluşturduşu görsel zenginlik ve yansıma etkileyicidir. Ancak fiziksel gerçekliklere baktışımızda Antalya gibi çok sıcak bir ilde aynanın cephe kaplaması olarak kullanımında bazı dezavantajların olması kaçınılmazdır. Cephe yansıtıcı olup, etraftaki canlılara zarar vermektedir. Özellikle de bitkilerin yanmasına ve kuşların da kendi yansımalarını görerek, yüzeye çarpıp ölmelerine sebebiyet vermektedir. Kötü hava şartlarında (yaşmur, rüzgar vb.) yüzeylerin temizlişi de oldukça zor gözükmektedir. 

Genel olarak “cephede ayna kullanımı nasıl olur?”, sorusu mimarlara ve kullanıcılara sorulduşunda; aşaşıdaki ortak yargılara varılmaktadır:

• Aynanın, dışarıda yansıtıcı özelişinden dolayı kullanılması uygun deşildir
  
• Yansıtıcı ve yakıcı olup, gelen güneş ışışını yansıttışı noktada yangına sebep olabilir
  
• Bilinen negatif özelliklerinden biri de içeriye ışışı geçirmiyor, fakat ısıyı iletiyor 
  
• Camlar ışışı bir miktar absorbe edip, bir miktar da içeri süzmekte; oysa ki ayna doşrudan yansıtmaktadır
  
• Bir kullanıcıya göre, “Fazla parlak; cephe için kullanışlı deşil”
  
• Bir kullanıcıya göre, “Cephe yüzeylerinde, etraftaki yansımaları izlemek zevkli”
• Bir kullanıcıya göre, “‹çerideki etkisinden çok, dışarıya verdişi zararı düşünüyorum.”
  
• Aynanın yekparelişiyle, cephenin dış yüzeyinin devamlı olması, dikkat çeken özelliklerinden biridir
  
• Bir tasarımcıya göre, “Mimar egomuzla baktışımız zaman, pek güzel olan bu aynalı cephenin yanındaki otelde kalmak ister miydiniz? Antalya güneşinin dehşetli yansımaları altında? Bitki bile dayanmıyormuş bu aynaların karşısında...” 
• Sıcaklık farkları dolayısıyla, genleşme ve daralma etkisi malzemede bozulmaya sebep olabilir
• Yaşış sularından bozulma ve suyu içine alma tehlikesi bulunmaktadır 
  
• Güneş ışışının zararlı etkilerinden bozulması durumu söz konusudur.

 

Cephede ayna kullanımının, olumlu etkilerinden çok olumsuz etkilerinin deşerlendirilmesi, “ayna”nın iç mekandaki deşerinden hiçbir şey kaybettirmemiştir. Aynayı, iç mekana hapsolmuş bir malzeme olmaktan çıkarmak, sayılan olumsuz koşullara teknolojik ve kimyasal çözümler bularak mümkün gözükmektedir. Malzemenin fiziksel ve kimyasal özellikleri iyi bilindişinde, sadece işlevsel-görsel olarak etkin kullanımının yanısıra ısı ve ışıktan faydalanma hesaplamaları sonucunda enerjinin etkin kullanımı da önemli bir yer tutmaktadır. 

3. Değerlendirme ve Sonuç

Ayna, cephede iklim koşulları deşerlendirilerek büyük, geniş yüzeyler yerine dar ve özellikle istenilen amaca ve etkiye ulaşılabilecek uygun noktalara lokal olarak uygulanabilecek bir malzemedir. Dar mekanları ferah göstermesi, yansıtıcı olup çevredeki yapıları da yeniden farklı açılarla izleten özelliklere sahip olması nedeniyle özel bir malzeme olup, kullanılabilirlişi de bu başlamda tartışmaya açıktır. ‹ç ve dış mekanda cephede çeşitli tasarım oyunlarıyla farklı biçimlerde kullanılması, yüzeylerde bitmeyen bir akışı, kesintisiz bir süreklilişi vurgulamaktadır. Ayna yüzeye baktışımız zaman sadece bizim yansımamızı deşil, o kareye giren tüm canlı, cansız varlıkların yansımasını da göstermektedir. Donmuş bir zaman dilimini göstermek yerine hareketleri, dinamizmi gösteren sanki yaşamın kısa fragmanlarının izlendişi yüzeyler gibi çalışmaktadır. Ancak malzemeyi sadece görsel özelliklerine göre deşerlendirerek kullanmak, günümüz mimarlık ortamında verimli gözükmemektedir. Hangi koşullarda malzemenin nasıl davranacaşını bilmek etkin bir planlamada oldukça önemlidir. Bazı malzemelerin görsel etkisi kimyasal etkisinden daha baskın olduşunda, anti-fonksiyonel kullanımlar olabilmektedir. “Ayna” için söz konusu olabilecek bu durum, saşladışı görsel etki tasarımcılar için cezbedici olup, uygulama sorunlarını ilgili firmalarla ortak çözümleme yoluna gitmelerine sebebiyet vermektedir. ‹stekler arttıkça firmalar sürekli revizasyonlar ya da yeni malzeme önerileriyle (gelişen teknolojinin de yardımıyla) alternatif malzeme seçeneklerini artırmaktadırlar.

4. Kaynaklar

• Aleph. Online. Adres: www.aether.hu/aleph/. 10.05.2008.
  
•  Antcam. Online. Adres: www.antcam.com.tr/ ayna.html. 20.05. 2008.
  
• Emre Arolat ile Nitelikli Oteller Üzerine. Online.Adres:www.arkitera.com/news.ph action=displayNewsItem&ID=6429. 18.05.2008
  
•  Flotal Ayna. Online. Adres: www.ozcam.com.tr/flotal.htm. 10.05.2008
  
• Fachada del hotel Aire. Online. Adres: 
  
• www.elpais.com/fotografia/Fachada/hotel/Aire/elpdiatdc/20080129elpepitdc_2/Ies/. 10.05.2008.
• Giydirme Cephe Sistemleri. Online. Adres: http://www.insaet.com/aluminyum_cam_dis_cephe.asp?alt_kategori_id=27&id=7.01.04.2008.
• Lara Kervansaray Oteli ve Kongre Merkezi. Online. Adres: arkiv.arkitera.com/p448. 15.05.2008
  
• Tabeladünyası. “Kervansaray Lara High Rise Totem”. Online.www.tabeladunyasi.com/totem/onyuz.asp. 19.05.2008
  
• Tanyeli, Uşur. “Bir Mimar ve Cephe”, Çatı ve Cephe, Temmuz - Aşustos, 2007.
  
• Yaşasan Flotal Ayna. Online. Adres: www.yasasan.com/Urunler_ayna.asp. 22.05.2008.
  

 

 

---

R E K L A M